Zapomniane historie ludzkich dramatów. Losy mieszkańców Górnego Śląska w latach 1939-1956. Seria: Materiały edukacyjne. Tom 1

Book description:

Przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Katowicach publikacja jest swoistym wielogłosem uczestników i świadków wydarzeń, jakie miały miejsce w szczególnie trudnym okresie w dziejach Górnego Śląska w latach 1939-1956. Jednostkowe losy Górnoślązaków utrwalone w rodzinnych pamiętnikach, wojennych listach, zapisane w skrupulatnie przechowywanych dokumentach władz polskich, niemieckich czy rosyjskich, czasem po raz pierwszy od półwiecza przywołane z pamięci stały się podstawą prac konkursowych obrazujących zapomniane, a często po prostu przemilczane historie ludzkich dramatów na Górnym Śląsku. Na ogłoszony w listopadzie 2001 r. konkurs wpłynęły 124 prace napisane przez 151 uczniów szkół ponadpodstawowych z województwa śląskiego oraz z Warszawy. Autorzy prac najczęściej byli bliskimi krewnymi bohaterów zdarzeń, niejednokrotnie byli również pierwszymi, którzy uzyskali zgodę na upublicznienie wspomnień. Teren pogranicza, na którym przyszło przez stulecia żyć Ślązakom, przechodził wiele wstrząsów politycznych, zmian granic i przynależności państwowej. Kolejni rządzący żądali bezwzględnego posłuszeństwa, a nawet przelewania krwi w imię obrony nowego państwa. W niejednym śląskim domu ślady przeszłości to zawiłe dzieje przodków, którzy na przykład służyli w armii pruskiej, a potem walczyli w powstaniach śląskich, co przypłacili śmiercią w pierwszych dniach wojny. Ich potomkowie, zaciągani przymusowo do Wehrmachtu, przed komunistyczną władzą musieli udowadniać swoją lojalność. Tę skomplikowaną sytuację znamiennie obrazuje następująca wypowiedź Górnoślązaka: "W swoim życiu musiałem składać czterokrotnie przysięgę żołnierską, za każdym razem innej władzy". W dzieje tej ziemi wpisane są także historie wielu rodzin, w których nawet pomiędzy najbliższymi przebiegała "granica" skrajnie odmiennych poglądów politycznych oraz postaw narodowościowych. Wybory moralne stawały się często największym dramatem tych ludzi.

Na terenach pogranicza zamieszkiwanych przez wielokulturowe i wielonarodowościowe społeczności integracja wewnętrzna kształtuje się w sposób naturalny, ale wstrząsy polityczne rodzą wrogość i przypominają o różnicach. Największe dramaty ludzkie w wieku XX na Górnym Śląsku rozegrały się w okresie panowania dwóch totalitaryzmów: nazizmu i komunizmu. O życiu niejednego Ślązaka decydowały wtedy polityczne rozrachunki, a czasami po prostu porachunki sąsiedzkie. Milczenie i zasada kamuflażu pozwalały niektórym maskować osobiste poglądy, zachować bierność polityczną, w wielu wypadkach wynikały z indyferentnych narodowo postaw czy ze zwykłego ludzkiego strachu. Wielu jednak nie uchroniło się przed wysiedleniem, aresztowaniem, wywózką na roboty przymusowe, pobytem w więzieniu czy w obozie. Górnoślązaków rozliczano z poglądów politycznych i postaw narodowych, ponieważ kolejnych rządzących cechowała ta sama nieufność wobec "niepewnych politycznie" autochtonów. Niemcy przeprowadzili akcję przymusowego wpisu na niemiecką listę narodowościową (volkslistę), grożąc uchylającym się od tego umieszczeniem w obozie, a zdeklarowanych Polaków wysiedlając do Generalnej Guberni. Po wojnie władze komunistyczne podjęły akcję rozliczania z tych wpisów. Osoby uznane za Niemców lub posądzane o proniemiecką postawę kierowano do obozów pracy lub wysiedlano do Niemiec. Koniec wojny zbiegł się na Górnym Śląsku z jednym z największych exodusów na tej ziemi - do katorżniczej pracy w ZSRR deportowano około 30 tysięcy Górnoślązaków. Większość z nich nigdy nie wróciła w rodzinne strony. Niemal wszystkie te skomplikowane problemy znalazły swoje odzwierciedlenie w pracach konkursowych. Wartość prac jest tym większa, że ich autorzy odwoływali się do autentycznych źródeł historycznych, będących rezultatem ich samodzielnych poszukiwań. Takim działaniom przyświecała nie tylko chęć rywalizacji konkursowej, ale w wielu wypadkach potrzeba poznania przeszłości własnej rodziny. Chcę spróbować zrozumieć: ile jest we mnie, czternastoletniej gimnazjalistce, z tamtych ludzi, z ich przywiązania do tradycji górniczej, stosunku do pracy, sposobu myślenia. Żeby przetrwała pamięć o pewnej ulicy i jednym familoku, o skomplikowanych losach prostych ludzi, którzy nie zmienili biegu historii, ale byli.

Contents:

Wprowadzenie
Komunikat Komisji Konkursowej
Nota edytorska
Wrzesień 1939
Życie codzienne
W konspiracji
W więzieniu, w obozie, na robotach przymusowych
Yoikslista
W Wehrmachcie
Z Wehrmachtu do Andersa
Czas przełomu
Deportacje w 1945 roku
W nowej Polsce
Noty o autorach
Indeks osób
Indeks miejscowości
Wykaz dokumentów i zdjęć
Dokumenty i zdjęcia