Book description:
Czasopismo "Pamięć i Sprawiedliwość", wydawane wcześniej jako "Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi "Polskiemu", uzyskało wysoką ocenę wśród czytelników w kraju i za granicą. Wznawiamy je pod niezmienionym tytułem - w przekonaniu, że praca i dorobek poprzedników z Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich, Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich oraz Głównej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu zasługuje na uznanie i kontynuację. Zgodnie z ukształtowaną przez lata tradycją periodyk naukowy "Pamięć i Sprawiedliwość" będzie prezentować wyniki działalności Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, ze szczególnym uwzględnieniem osiągnięć w pracach badawczych. Ich zakres tematyczny, wyznaczony w Ustawie o IPN z 18 grudnia 1998 r., obejmuje zbrodnie popełnione na narodzie polskim przez nazistowskie Niemcy i Związek Sowiecki w okresie drugiej wojny światowej oraz związane z tym ofiary, straty i szkody. Niezmiernie ważnym przedmiotem badań jest też działalność systemu komunistycznego w Polsce w latach 1944-1989, zwłaszcza w tych aspektach, które miały zbrodniczy charakter i naruszały prawa człowieka. Prace Instytutu skupiają się równocześnie na historii oporu społecznego, działalności obywatelskiej na rzecz niepodległości państwa polskiego, walki w obronie wolności i godności ludzkiej. Wyniki badań skłaniają do rewizji obrazu przeszłości, stworzonego przez historiografię sprzed 1989 r. Jednak o tym, jak głęboko sięgnie owa rewizja, powinny decydować krytyczne i rzetelne studia naukowe. Prowadząc je nierzadko dotykamy obolałych miejsc naszej powikłanej historii, odkrywamy jej ciemne karty, poruszamy tematy przemilczane lub zniekształcone kłamstwem. Wiele z nich wywołuje w społeczeństwie żywe emocje i spory. Włączamy się więc w nurt obrachunków Polaków z przeszłością i czy będzie to historia wojny i okupacji z lat 1939-1945, czy też dzieje PRL, stajemy przed trudnymi wyzwaniami a zarazem przed szansą odegrania konstruktywnej roli w polskiej transformacji. Chcąc im sprostać, pragniemy nadać naszemu pismu walor autonomiczno- ści. Z jednej strony oznaczałoby to, że nie zamykamy się wyłącznie w kręgu zadań statutowych i bieżących zainteresowań Instytutu, lecz podejmujemy również szerszą problematykę historii najnowszej, która jest ważna w sensie naukowym i z punktu widzenia kształtowania narodowej pamięci. Dlatego łamy "Pamięci i Sprawiedliwości" powinny stać się otwartym forum naukowej debaty. Drugi aspekt pożądanej autonomii upatrujemy w przyjęciu postawy umiaru i racjonal- nego dystansu względem bieżących sporów prowadzonych w mediach. Uznajemy bowiem, że jest to właściwy sposób budowania autorytetu IPN jako bezstronnej, apolitycznej instytucji zaufania publicznego. Gdybyśmy natomiast zdołali przyczynić się do ożywienia dyskusji i krytyki naukowej, poczytalibyśmy to za ważne osiągnięcie środowiska historyków skupionych wokół Instytutu, które reprezentuje w większości głos młodej generacji badaczy. Trudno nie zauważyć, że publiczne dyskusje i spory historyczne w Polsce są najczęściej domeną publicystów i polityków, natomiast w mniejszym stopniu angażują się w nie historycy profesjonalni. W ciągu minionych dwunastu lat, odkąd mamy wolność słowa, nie zdołała rozwinąć się naukowa dyskusja nad wieloma kwestiami o fundamentalnym znaczeniu dla kształtowania tożsamości społeczeństwa, jak chociażby synteza historii PRL. Przykłady debaty, w trakcie której uczeni, z naukowymi autorytetami na czele, czują się niejako zobowiązani do publicznego zajęcia stanowiska wobec kluczowych zagadnień narodowej historii, znajdziemy łatwiej w takich krajach jak Republika Federalna Niemiec. Tamtejszy "Historikerstreit", czyli spór historyków na temat nazistowskiej przeszłości, który toczył się w dwóch falach - w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych, a następnie w połowie lat osiemdziesiątych, pozostawił po sobie znaczną ilość publikacji nie tylko publicystycznych, ale także naukowych. Za kontynuację tej debaty należałoby właściwie uznać również dyskusję rozpoczętą w połowie lat dziewięćdziesiątych - i jeszcze chyba nie zakończoną - na temat zbrodni Wehrmachtu w latach 1941 -19452. Można oczywiście odpowiedzieć, że "ciężar historii" w Niemczech od za- kończenia drugiej wojny światowej był nieporównanie większy aniżeli w Polsce po 1989 r., a mimo to musiało upłynąć lat prawie dwadzieścia, zanim elita historyków w demokratycznym wszak państwie zabrała głos w sprawie rzetelnej oceny przeszłości. Jest również prawdą, że w porównaniu z większością byłych krajów demokracji ludowej Polska i tak jest krajem, w którym niedawna historia stosunkowo mniej "straszy". Można wreszcie przytoczyć ubiegłoroczną dyskusję na temat Jedwabnego jako dowód zdolności Polaków do publicznego obrachunku z trudną historią - obrachunku wywołanego zresztą przez autora pracy historycznej i prowadzonego z udziałem części środowiska naukowego. Nie umniejsza to jednak potrzeby ożywienia dyskusji w kręgu historyków dziejów najnowszych oraz lepszej popularyzacji wyników ich pracy. Dialog będzie jeszcze owocniejszy, jeśli uda się poddać naukowej refle ksji, najlepiej z udziałem badaczy z innych dyscyplin, również problematykę "polityki wobec przeszłości"3, mechanizmów zbiorowej pamięci i kształtowania świadomości historycznej społeczeństwa. Udostępniając nasze łamy dla tych zagadnień, będziemy też starali się przybliżać doświadczenia innych społeczeństw w zmaganiu się z własną historią czy - jak się niekiedy mówi - w "przezwyciężaniu" totalitarnej czy autorytarnej przeszłości, które służą, tak samo jak w Polsce, budowaniu ich demokratycznej tożsamości.Contents:
1. Dyskusje:dr hab. Andrzej Friszke - Spór o PRL w III Rzeczypospolitej (1989-2001)
Polityka wobec historii, historiografia wobec polityki: PRL i III Rzeczpospolita
2. Esej:
prof. Marcin Kula - Niemota ubezwłasnowolnionych
3. Studia i materiały:
dr Piotr Niwiński - Okręg Wileński SZP-ZWZ w latach 1939-1941. Próba syntezy
dr Grzegorz Motyka - Dywizja SS "Galizien" ("Hałyczyna")
Marcin Urynowicz - Listy o zagładzie. Kryptoinformacja
dr Krzysztof Lesiakowski - Strajk robotników łódzkich w lutym 1971 roku
dr Tomasz Balbus, dr Łukasz Kamiński - Wydarzenia grudniowe 1970 roku poza Wybrzeżem
4. Dokumenty i relacje:
Sławomir Cenckiewicz - Geneza Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną "Polonia"
5. Recenzje:
Jerzy Eisler - Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje. Henryk M. Kula - Dwa oblicza Grudnia `70. Oficjalne - rzeczywiste (Leszek Próchniak)
Eugeniusz Mironowicz - Polityka narodowościowa PRL (Igor Hałagida)
Adam Baran - Harcerska alternatywa. ZHR w latach 1989-1990 (Rafał Wnuk)
Anna Cichopek - Pogrom Żydów w Krakowie (Dariusz Libionka)
Adam Leszczyński - Sprawy do załatwienia. Listy do "Po prostu" 1955-1957 (Krzysztof Madej)
Teresa Bochwic - Narodziny i działalność Solidarności Oświaty i Wychowania 1980-1989. Wybór źródeł do historii Solidarności Oświaty i Wychowania, oprac. Jacek Żurek (Krzysztof Madej)
Marek Jan Chodakiewicz - Żydzi i Polacy 1918-1956. Współistnienie - zagłada - komunizm (Marcin Urynowicz)
Stan wojenny w Polsce. Dokumenty i materiały archiwalne 1981-1983 (Grzegorz Majchrzak)
Małgorzata Albierska - Ośrodki emigracji polskiej wobec kryzysów politycznych w kraju (1956-1981) (Sławomir Cenckiewicz)