Book description:
Kościelny program uczczenia jubileuszu tysiąclecia chrztu Polski, realizowany w latach 1956–1966/1967 był z kilku powodów solą w oku dla komunistycznej władzy. Przede wszystkim po "stalinowskiej nocy" nastąpiło swoiste odrodzenie Kościoła. Z perspektywy polskiego Października ‘56 stało się jasne, że ateizacyjne i laicyzacyjne eksperymenty zainicjowane przez reżim Bieruta ostatecznie się nie powiodły. Komuniści mieli świadomość, że rozpoczęta po wojnie walka o rząd dusz polskiego społeczeństwa nie została przez nich wygrana, w czym istotną, o ile nie decydująca rolę odegrał Kościół katolicki. Władzom spędzała też sen z powiek względna swoboda, z jaką Prymas Tysiąclecia, Stefan kardynał Wyszyński realizował autonomiczny, niekonsultowany z "czynnikami świeckimi" kilkustopniowy program uroczystości przygotowujących do wielkiego jubileuszu w 1966 r. Złożyły się na niego Jasnogórskie Śluby Narodu Polskiego (1956, 1957) i Wielka Nowenna Narodu przed Tysiącleciem Chrztu Polski (1957–1966). Partyjnych dygnitarzy dodatkowo drażniło to, że animowane przez kardynała Wyszyńskiego nowatorskie, rozbudowane i obejmujące cały kraj obchody ubiegły oficjalne przygotowania do jubileuszu tysiąclecia państwowości Polski i zepchnęły w cień świecki aspekt rocznicy 966 r. Wszystko to zadecydowało o podjęciu przez władze antykościelnej kontrakcji. Z czasem – aż do roku 1966 – spirala zarzutów wobec Kościoła będzie się na tym tle tylko systematycznie nakręcać. Doprowadziło to do tego, że w samym roku wielkiego jubileuszu wydarzenia przebiegały trzema najważniejszymi nurtami; pierwszym były obchody wielkiego święta polskiego chrześcijaństwa, drugim konkurencyjne względem nich i mimo wszystko historycznie sztuczne uroczystości państwowego Tysiąclecia, wreszcie trzecim inspirowany przez władze na tle Milenium konflikt z Kościołem, do którego zaangażowano niemal wszystkie podmioty administracji państwowej – na czele z wszechobecną SB. W ten sposób możliwość w pełni godnego, ale przecież także radosnego uczczenia niezwykłego dla każdego państwa święta została bezpowrotnie utracona. W 1966 r. katolickie w swej masie społeczeństwo stanęło więc przed poważnym sprawdzianem z wierności wyznawanym wartościom; sytuacja wymagała bowiem od niego manifestacji religijności w warunkach państwa walczącego z religią.Dziś wiedza faktograficzna i świadomość wagi wydarzeń z lat 1956–1966/1967 dla życia narodu stopniowo zacierają się w społecznej świadomości. Aby to zmienić, Biuro Edukacji Publicznej IPN kieruje do Państwa okolicznościowy album Milenium czy Tysiąclecie. Łączy on w sobie rzetelne, aczkolwiek napisane przystępnym językiem szkice historyczne z bogatym materiałem ikonograficznym, który – co ważne – jest także cennym źródłem wiedzy. W albumie położyliśmy nacisk na regionalnych charakter obchodów tak kościelnego Milenium, jak i państwowego Tysiąclecia. Nie prezentujemy jednak ich wszystkich. O wyborze zadecydowały tu przede wszystkim zainteresowania problematyką regionalną poszczególnych badaczy z IPN. Album jest skierowany do szerokiego grona odbiorców i tych starszych, którzy pamiętają rok 1966, i – a może przede wszystkim – tych młodszych, dla których wydarzenia sprzed ponad czterech dekad są dzisiaj mało znaczącym epizodem z zamierzchłej przeszłości. Liczymy, że impulsem do poznania faktów związanych z historią najnowszą Polski i refleksji nad nimi będą kolejne strony albumu. Mamy nadzieję, że wydawnictwo to nie tylko przyczyni się do pogłębienia wiedzy o jednym z ciekawszych rozdziałów najnowszej historii Polski i zwiększy zainteresowanie badaniami regionalnymi, lecz także skłoni do refleksji, a co najmniej przypomni bogactwo duchowej spuścizny Wielkiej Nowenny i Roku Te Deum.
Bartłomiej Noszczak