Book description:
Z zestawień statystycznych wynika, że do końca 2019 r. tytułem uhonorowano niemal 28 tys. osób, z których ponad 7 tys. stanowią Polacy. Statystyki milczą jednak na temat „Sprawiedliwych”, którzy po wojnie zamieszkali na terenie obecnego województwa zachodniopomorskiego, a celem powstania książki była przecież chęć upamiętnienia czynów osób związanych z regionem (który – obok północnej części województwa lubuskiego – jest terenem działań Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie), mimo że historie faktów pomocy odnoszą się do miejsc odległych od tego miasta. W toku kilkumiesięcznych poszukiwań, przeprowadzonych w latach 2009–2010 i później stopniowo uzupełnianych, udało się sporządzić listę kilkudziesięciu takich osób.
W 2010 r. – w ramach realizowanego przez Instytut Pamięci Narodowej projektu Polacy ratujący Żydów – ukazała się książka „Jak ci się uda uratować, pamiętaj”. Relacje „Sprawiedliwych” i o „Sprawiedliwych” z województwa zachodniopomorskiego. Zawierała ona trzydzieści pięć relacji osób uhonorowanych tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” lub członków ich rodzin. Z różnych powodów nie udało się wtedy zamieścić relacji dotyczących kilku osób, co do których mieliśmy pewność, że po wojnie zamieszkały na terenie dzisiejszego województwa zachodniopomorskiego. Przez kilka lat uhonorowanych – także tych z naszego regionu – przybyło. Wszystko to stało się pretekstem do przygotowania aneksu do wspomnianej książki, który powstał w 2017 r. dzięki zaangażowaniu Róży Król z Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów Oddział w Szczecinie i przy wsparciu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego, a zawierał jedenaście historii niesienia pomocy ludności żydowskiej. Życzeniem autora było, by aneks ten stał się pierwszym etapem na drodze do kolejnego wydania książki, co – jak widać – udało się zrealizować.
Czterdzieści osiem relacji „Sprawiedliwych” oraz osób opowiadających ich historie trafiło do niniejszego zbioru, przy czym należy zwrócić uwagę na fakt, że część relacji dotyczy wojennych przeżyć kilku uhonorowanych osób. Ponad połowa wymienionych osób związana była z Kresami Wschodnimi II Rzeczypospolitej (z województwami: lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim i wołyńskim, znajdującymi się obecnie na terenie Ukrainy, nowogródzkim – obecnie na terenie Białorusi, oraz województwem wileńskim – obecnie na terenie Litwy). Pozostali trafili na Pomorze z dzisiejszych województw: lubelskiego, łódzkiego, mazowieckiego, podkarpackiego, podlaskiego i świętokrzyskiego. I tym razem zbiór relacji nie jest kompletny. Nie udało się pozyskać odpowiednich materiałów dotyczących Leonardy Paszkudzkiej i jej syna Augusta (Szczecin) oraz Stanisława Tomczaka (Świnoujście). Być może „Sprawiedliwych” z regionu jest więcej, jednak w pewnym momencie poszukiwania na potrzeby publikacji należało uznać za zakończone.