Table of Contents - PDF
Book description:
Historia ucieczek z komunistycznej Polski sięga pierwszych powojennych miesięcy, a więc czasów, kiedy ostateczny kształt jej granic nie został jeszcze określony, a system ich ochrony w zasadzie nie istniał. O ile jednak szczególne uwarunkowania tego okresu pozwoliły wielu ludziom względnie bezpiecznie opuścić kraj, o tyle w miarę umacniania się reżimu podjęcie decyzji o nielegalnej ucieczce często wiązało się z dużo większym ryzkiem niż tylko niebezpieczeństwo zatrzymania śmiałka. Nie zmienia to jednak faktu, że na przestrzeni ponad czterech kolejnych dekad obywatele Polski Ludowej najrozmaitszymi sposobami starali się przedostać za żelazną kurtynę.
Kim był uciekinier z Polski Ludowej
Chcąc uniknąć zawiłych formuł prawnych, warto posłużyć się definicją ukutą przez samą bezpiekę. W jednym z resortowych opracowań o tej kategorii „przestępców” pisano: „W praktyce operacyjno-śledczej organów MSW za uciekiniera uznaje się obywatela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, który bez zezwolenia władz polskich opuścił terytorium PRL lub odmówił powrotu do kraju z czasowego pobytu za granicą”.
Uciekinierami były więc osoby, które – nie mogąc z różnych względów, często po wieloletnich staraniach, wyjechać z kraju w sposób oficjalny – zdecydowały się uczynić to w sposób nielegalny. W tych przypadkach ich inwencja i pomysłowość okazywały się nierzadko pochodną determinacji czy nawet desperacji, jakimi musieli się wykazać w dążeniu do zamierzonego celu. Jednakże należy zdawać sobie sprawę, że w ogólnym rozrachunku najwięcej uciekinierów należało do tej drugiej kategorii. Były to zatem osoby, które podczas legalnego, czasowego pobytu za granicą zdecydowały się nie wracać do Polski. Tyle że w realiach komunistycznego kraju przywilej wyjazdu w pierwszej kolejności otrzymywali ludzie go reprezentujący, a więc członkowie delegacji rządowych, personel placówek dyplomatycznych, pracownicy różnych gałęzi gospodarki, naukowcy czy ludzie kultury. Liberalizacja systemu paszportowego, zapoczątkowana w połowie lat pięćdziesiątych, pozwoliła w kolejnych latach w większym lub mniejszym stopniu cieszyć się taką możliwością szerszemu gronu obywateli. Książeczka paszportowa, umożliwiając wyjazd turystyczny czy odwiedziny u krewnych, mogła zatem zostać wykorzystana jako bilet w jedną stronę.
Contents:
- Magdalena Dźwigał , Wprowadzenie
- Witold Bagieriski , Uciekinierzy z wywiadu cywilnego PRL po 1956 r.
- Zbigniew Bereszyński , Ucieczki zagranice w powojennej historii Śląska Opolskiego. Późne formy nielegalnej emigracji na przykładzie regionu o szczególnie zlożonej strukturze etnicznej
- Magdalena Dźwigał , "Nie widzieli siebie budujących socjalizm". Przyczyny, przebieg i następstwa nieudanej ucieczki MT "Cietrzew" w maju 1955 r.
- Paweł Fiktus , Omówienie regulacji prawnych dotyczących przebiegu granicy, przyjętych w pierwszej dekadzie Polski Ludowej
- Marek Jedynak , Żołnierze 2. Dywizfi Piechoty Legionów AK w drodze na Zachód (1945-1948)
- Wojciech Paduchowski , Z "młodszej siostry Komsomolska" do wolnego świata - nieudane ucieczki nowohucian na Zachód w pierwszej polowie lat pięćdziesiątych XX w.
- Michalina Petelska , Z Gdyni po wolność. Źródła do historii ucieczek z PRL w zbiorach Muzeum Emigracji w Gdyni
- Patryk Pleskot , Fenomen emigracji lat osiemdziesiątych: paradoks "uchodźców niepolitycznych"
- Łukasz Skubisz , Paweł Skubisz , "300 mil do nieba" - historia ucieczki Adama i Krzysztofa Zielińskich do Szwecji w 1985 r.
- Agata Stecewicz , "Nie udawaj my spiętych. Ladum po wolność osobisty..." - Barbara Toporska i Józef Mackiewicz uciekają z okupowanych Kresów Pólnocno-Wschodnich na Zachód
- Edward Stopień , Z Kołobrzegu najbliżej do wolnego świata — kajakiem, łodzią, kutrem, statkiem
- Marek Szajda , Kudowa-Zdrój jako miejsce pamięci ocalonych Żydów emigmiących z Polski oraz doświadczenie przestrzeni granicznej. Stadium na przykładzie relacji biograficznych
- Janusz Wróbel , Ucieczki na polskich i obcych statkach handlowych w latach 1945-1955
- Wykaz skrótów
- Indeks osobowy